| 1. | PROLOG |
| 2. | POZADINA |
| 3. | OFANZIVA VRS-a NA ZAŠTIĆENU ZONU |
| 4. | PAD ZAŠTIĆENE ZONE |
| 5. | EGZEKUCIJE |
| 5.1. | 13. juli 1995. |
| 5.2. | 14. juli 1995. |
| 5.3. | 15. juli 1995. |
| 5.4. | 16. juli 1995. |
| 6. | MASOVNE GROBNICE |
| 7. | HAŠKI TRIBUNAL |
| 8. | PERCEPCIJE |
| 9. | REFERENCE |
| 1. | PROLOG |
| 2. | POZADINA |
| 3. | OFANZIVA VRS-a NA ZAŠTIĆENU ZONU |
| 4. | PAD ZAŠTIĆENE ZONE |
| 5. | EGZEKUCIJE |
| 5.1. | 13. juli 1995. |
| 5.2. | 14. juli 1995. |
| 5.3. | 15. juli 1995. |
| 5.4. | 16. juli 1995. |
| 6. | MASOVNE GROBNICE |
| 7. | HAŠKI TRIBUNAL |
| 8. | PERCEPCIJE |
| 9. | REFERENCE |
5.1.
13. juli 1995.
Egzekucije
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju ustanovio je na osnovi dokaza da je više od 8.000 Muslimana, većinom muškaraca i dječaka, bilo da je riječ o civilima ili ratnim zarobljenicima, ubijeno u toku dobro organizovane i planirane operacije koja je trajala manje od sedam dana i za koju su bile neophodne značajne logističke pripreme i resursi.
Bilo je nužno mobilisati vojnike koji će čuvati zarobljenike i transportovati ih do lokacija na kojima su vršene egzekucije zarobljenika. Bilo je neophodno odrediti i osigurati nekoliko lokacija za pritvor i egzekuciju zarobljenika. Trebalo je obezbijediti na hiljade metaka za egzekucije i pripremiti poveze za ruke i oči. Bilo je neophodno obezbijediti brojna vozila i stotine litara goriva za transport zarobljenika.
Sudija je utvrdio da se nije radilo o izljevu bijesa ili o osveti, već o namjernoj operaciji koja je odlučena na najvišoj razini.
Rekonstrukcija: Utvrđivanje činjenica o egzekucijama
„U Tuzlu sam stigao 20. jula 1995. godine i odmah počeo s istragom. I samo da budemo precizni u vezi s tom istragom: istraživali smo ono što se dešavalo nakon podneva 11. jula. Znači, istraga nije bila o tome zašto nije bilo zračnih udara niti o zauzimanju enklave; to je bila istraga krivičnih djela koja su se desila nakon pada enklave.“
- Jean-René Ruez, viši zvaničnik Francuske nacionalne policije, bivši vođa istraživačkog tima za Srebrenicu Haškog tribunala
Mehanizam genocida
Početak uništenja bošnjačkih muškaraca Srebrenice
Kolona
Bratunac - Konjević Polje - Nova Kasaba
Tokom sljedeća tri dana kolona od 12.000-15.000 ljudi napredovala je prema sjeveru.
Grupe koje su se odvojile od kolone uspjele su 13. jula doći do glavne ceste i najzad preći cestu u svitanje. Posljednje veće grupe ljudi prešle su asfaltiranu cestu oko 6:00 sati, nakon čega je dalji prelazak bio nemoguć, jer je VRS na tom mjestu postavila jake snage.
Kolona
Sabirno mjesto: poljana Sandići
Skupine muškaraca na samom začelju kolone su se u velikom broju počele predavati vojnicima Vojske Republike Srpske. U toku dana, do 17:30, zarobljeno je najmanje 6.000 muškaraca iz kolone koji su uhvaćeni na različitim mjestima na putu prema Kladnju i raspoređeni na različita mjesta za pritvor.
Svjedoci procjenjuju da je između 1.000-4.000 ljudi zarobljenih iz kolone bilo zatočeno na poljani kod Sandića. Vojnici koji su čuvali te ljude, naredili su im da sve što imaju sa sobom stave na gomilu, a vrijedne predmete da predaju.
Kazna i pravda: ICTY (Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju)
„U svemu ovome najvažnije su žrtve. Njima je potrebna javna potvrda, ne samo vlastitog naroda, u ovom slučaju Bosne i Hercegovine; njima je potrebno da čitav svijet sazna šta se desilo. Žrtve su dobile potvrdu kroz dokaze stotina svjedoka. Dokazano je sve ono što se dogodilo.“
- Richard Goldstone, prvi glavni tužilac u Haškom tribunalu
Kolona
Sabirno mjesto: nogometno igralište u Novoj Kasabi
Procjenjuje se da je 1.500-3.000 ljudi zarobljenih iz kolone bilo zatočeno na nogometnom terenu u Novoj Kasabi i da su prinuđeni da predaju lične i vrijedne stvari koje su imali sa sobom.
Egzekucije
Jadar
Jedan broj zarobljenih u Novoj Kasabi i u Konjević Polju ubijeni su ujutro 13. jula na obali Jadra gdje su svi postrojeni i streljani.
Hiljade bosanskih Muslimana, koji su u zarobljeništvo dospjeli nakon zauzimanja Srebrenice, pogubljeni su u detaljno isplaniranim masovnim egzekucijama počevši od 13. jula. Masovne egzekucije na lokalitetima sjevernije od Bratunca izvršene su između 14. i 17. jula.
Mapiranje genocida
„Richard Goldstone je sitan, nije fizički impresivan, ali bez njega, mislim, ne bismo mogli imati slučaj genocida. I ovaj slučaj je mogao biti napušten i zaboravljen poput genocida u Kambodži s dva miliona ubijenih, poput genocida u Gvatemali sa 200.000 ubijenih Maja, poput genocida u Argentini sa 60.000 ubijenih. Genocid se desio i u Ruandi 1994. godine. Bez takvih ljudi imali bismo slučajeve zaboravljnih i napuštenih genocida. To se nije desilo i sada imamo priliku da razgovaramo i pokušamo shvatiti postgenocidno društvo u kojem danas živimo.“
- Dr. Janja Beč-Neumann, sociologinja, istraživačica genocida, spisateljica i predavačica
Kolona
Naredba VRS-a
Zapovjednicima korpusa i brigada naređeno je da prepriječe put koloni. Locirali su okupljenu masu od otprilike 5.000 muškaraca iz kolone i otvorili paljbu na njih.
New York – UN alarm
Različiti nivoi UN-a su alarmirani o nasilju koje se sprovodi nad muškarcima iz Srebrenice.
Specijalni izaslanik generalnog sekretara poslan je da nastavi pregovore sa zvaničnicima bosanskih Srba na najvišem nivou i ukoliko to bude neophodno i sa vlastima u Beogradu.
Dokazi
Bilo je vidljivih znakova o postojanju plana o masovnim egzekucijama u radnom dnevniku za vozilo komande Zvorničke brigade koji pokazuje da je isto vozilo obišlo različite lokacije gdje je narednih dana zarobljeno hiljade bosanskih Muslimana.
Rekonstrukcija: Utvrđivanje činjenica o egzekucijama
„Utvrđivanje činjenica slijedi hronologiju dešavanja. Prvi korak je rekonstrukcija događaja kroz intervjue sa žrtvama, svjedocima, a kasnije i kroz oči počinitelja – jer se intervjui rade i s njima.“
- Jean-René Ruez, viši zvaničnik Francuske nacionalne policije, bivši vođa istraživačkog tima za Srebrenicu Haškog tribunala
Egzekucije
Cerska
U poslijepodnevnim satima 13. jula su u Cerskoj počele sistematske egzekucije velikih razmjera. Oko 16:00 sati VRS je autobusima transportovala zarobljenike u Cersku i tamo ih streljala.
Egzekucije
Kravica
Kasno poslijepodne, više od 1.000 zarobljenih u selu Sandići, odvedeno je u Kravicu i zatvoreno u skladište. Pogubljenja su počela oko 17:00 sati i trajala nekoliko sati. Zatočenici su ubijani artiljerijskim oružjem, mitraljezima i granatama. Nakon što je ubijen posljednji zatočenik, bager je počeo da skuplja tijela iz skladišta.
Transport
Transfer zatvorenika sa lokacija u i oko Bratunca radi privremenog pritvora na mjesta zatočenja i pogubljenja unutar zone odgovornosti Zvorničke brigade predstavljao je drugu fazu procesa.
Rekonstrukcija: Utvrđivanje činjenica o egzekucijama
„Druga faza je pronalaženje mjesta o kojima ljudi govore, što nije nužno očigledno, i sve se to mora obaviti u hostilnom okruženju, pod uslovima koji nisu uobičajeni u normalnom okruženju.“
- Jean-René Ruez, viši zvaničnik Francuske nacionalne policije, bivši vođa istraživačkog tima za Srebrenicu Haškog tribunala
Bratunac
Zatvorenici su držani u „staroj školi“ u Bratuncu od kasnog popodneva 13. jula do popodneva 15. jula i tokom ovog perioda nisu dobijali hranu i samo male količine vode.
Drugi zatvorenici koji su 13. jula zarobljeni na putu Konjević Polje-Bratunac, držani su u autobusima i kamionima na parkingu.
Ovu grupu zatvorenika su najprije okupili na poljani u Sandićima. Zatim su ukrcani u 5-6 velikih kamiona prikoličara, nosivosti 20 tona. Odvedeni su na nepoznato mjesto u Bratuncu, gdje su proveli noć u kamionima.Ujutro su prebačeni na drugi kraj grada, gdje su čekali nekoliko sati prije nego što su napustili Bratunac i zatim stigli u školu u Petkovcima.
Vojnici bataljona vojne policije 65. zaštitnog puka Vojske Republike Srpske čuvali su 1.500-3.000 zarobljenika na nogometnom igralištu. Kasnije tog popodneva odvedeni su na nepoznatu lokaciju u Bratuncu. Odvedeni su 14. jula autobusima u sportsku salu u školi u selu Pilica.
Instrukcije
Miroslav Deronjić svjedočio je da mu je Radovan Karadžić početkom jula 1995. rekao: „Miroslave, svi oni trebaju biti ubijeni – ubij sve koji vam padnu u ruke.“
Dva dana poslije pada Srebrenice, Deronjić je u telefonskom razgovoru rekao Radovanu Karadžiću da su u Bratuncu smješteni brojni ratni zarobljenici. Karadžić mu je odgovorio: „Neko će uskoro doći sa instrukcijama šta treba s njima raditi.“
Te noći je šef bezbjednosti Vojske Republike Srpske došao u Deronjićevu kancelariju i rekao mu da ima „naređenje sa najvišeg nivoa da svi zatvorenici trebaju biti smaknuti.“
Egzekucije
Hangar, Bratunac
„Dobio sam izvještaj da je 13. jula uvečer, otprilike 80 do 100 bosanskih Muslimana ubijeno u hangaru kod škole ‘Vuk Karadžić' u Bratuncu.“
- Jovan Nikolić, svjedok
Rekonstrukcija: Utvrđivanje činjenica o egzekucijama
„Nakon toga slijedi faza obrade, tako da se scene zločina fotografišu, prave se video-snimke, sve se dokumentira, uzimaju se uzorci, svi ti uzorci obrađuju u laboratoriji; to je ono što zovemo tehnički i naučni aspekt policijskog rada.“
- Jean-René Ruez, viši zvaničnik Francuske nacionalne policije, bivši vođa istraživačkog tima za Srebrenicu Haškog tribunala
Potočari
Uništavanje dokumenata i ličnih stvari
Gomile ličnih stvari civila koji su deportovani iz Potočara, uključujući lične karte oduzete muškarcima, su spaljene. U tom trenutku vojnici holandskog bataljona bili su sigurni da priča o provjeri zbog traženja ratnih zločinaca ne može biti istinita. Bez ličnih dokumenata ovi ljudi se ne bi mogli precizno identificirati za bilo koju svrhu. Oduzimanje njihovih dokumenata je mogao biti samo koban predznak svih zločina koji će se desiti.
Tokom večeri Glavni štab Vojske Republike Srpske izdao je Naredbu I-1638
Ova naredba se odnosila na sprečavanje curenja tajnih vojnih podataka u vezi sa provođenjem aktivnosti u ovoj zoni. Ova naredba upućena je komandi Drinskog korpusa, a njom se nalaže zatvaranje puteva, osim za vojna vozila i vozila MUP-a angažovanim u borbenim dejstvima.
General-major Radislav Krstić postao je komandant Drinskog korpusa VRS.
Telefonski razgovor
Oficiri Vojske Republike Srpske često su koristili nezaštićene telefonske linije jer su bile brže. Obavještajci Armije Republike Bosne i Hercegovine presretali su razgovore na ovim telefonskim linijama. Ovi snimci su kasnije dostavljeni Uredu glavnog tužioca Haškog tribunala.
Presretnuti telefonski razgovor
Kolona: Izvještaj o kretanju kolone
13. JULA 1995. (2035) major VRS-a, Dragan Obrenović, podnosi izvještaj → neidentifikovanom generalu VRS-a
General je naredio majoru da poduzme hitne mjere kako bi osigurao „da ništa ne prođe“.
Bratunac
Momir Nikolić, Ljubiša Beara, Miroslav Deronjić, Dragomir Vasić
Zabrinutost zbog broja zarobljenika u i oko područja Bratunca ubrzo je postala tema rasprave među visokim službenicima bezbjednosti i visokim političkim ličnostima na ovom području.
„Deronjić se bojao da zatvorenici predstavljaju prijetnju bezbjednosti u gradu i nije htio da se ubijanje vrši u Bratuncu ili okolini. Na sastanku smo otvoreno razgovarali o operacijama ubijanja i o transportu zatvorenika u Zvornik gdje će biti pritvoreni i pobijeni.“
Za tri dana: 11, 12, 13. jula, cjelokupno preostalo muslimansko stanovništvo enklave je ili pobjeglo ili bilo deportovano ili ubijeno.
Preludij u genocid
„No, što je najvažnije, sam genocid – masovna ubistva, zatvaranja, tortura i slične strahote – predstavlja konačan, završni čin uklanjanja svih nesrpskih civila iz enklave, tako da Podrinje postaje potpuno srpska zemlja i po političkoj kontroli i po sastavu stanovništva.“
- Dr. Robert Donia, historičar